به گزارش خبرگزاری حوزه ساله «واکاوی جایگاه فرهنگی و تمدنی بقیع» پژوهشی از حجت الاسلام عمار ابوطالبی در مقطع دکترا دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی قم در آستانه سالروز شهادت امام حسن مجتبی(ع) با حضور حجت الاسلام والمسلمین سیدعبدالفتاح نواب، نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت و حجت الاسلام سید ابوالحسن نواب رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی دفاع شد.

رساله «واکاوی جایگاه فرهنگی و تمدنی بقیع» پژوهشی از حجت الاسلام عمار ابوطالبی در مقطع دکترا دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی قم، با راهنمایی دکتر صفری فروشانی، مشاوره حجج اسلام واثقی و دکتر شریعتمداری و داوری دکتر داداش نژاد، دکتر محمدی مظفر و دکتر آقانوری، دفاع و با درجه عالی پذیرفته شد.

پژوهشگر رساله «واکاوی جایگاه فرهنگی و تمدنی بقیع» در ابتدای جلسه، هدف خود از نگارش این رساله را خدمت به اهل‌بیت(ع) و امیرالمؤمنین(ع)، عدم انجام کار پژوهشی در موضوع مورد نظر و تأمین یک خلأ و نیاز عنوان کرد و گفت: در فرآیند انتخاب موضوع رساله، بعد از مشاوره و جلسات متعدد با اساتید معظم به «بقیع» رسیدم که درنهایت با پشتیبانی و حمایت اساتید محترم راهنما و مشاور این موضوع تصویب شد.

وی افزود: این رساله دو هدف عمده احیای بقیع به‌عنوان حرم اهل‌بیت(ع) در فکر و ذهن مسلمانان با توجه به اهتمام فوق‌العاده مسلمانان به بقعه اهل‌بیت(ع) و به چالش کشیدن افکار وهابیت با بیان تاریخی سیره مسلمانان در مدینه و با رویکرد فرهنگی تمدنی را پی گیری می‌کند.

حجت الاسلام ابوطالبی با اشاره به مدت حضور خود در کتابخانه پژوهشکده حج و زیارت برای نگارش این رساله، اظهار داشت: در این پژوهشکده تلاش شده تمام کتاب‌های تاریخ مدینه، سفرنامه‌های حج، کتاب‌های نو و جدید در حوزه حرمین و بخشی از اسناد عثمانی و سعودی مرتبط با حرمین از کشورهای سعودی، ترکیه، مصر و ... جمع‌آوری شود که همه آن‌ها مورد استفاده قرارگرفته است.

وی خاطرنشان کرد: هرچند درباره بقیع کتاب‌هایی نگاشته شده اما درباره «جایگاه فرهنگی و تمدنی بقیع» تاکنون کار جدی صورت نپذیرفته و منبع مشخصی در اختیار نداشتیم و باید با جستجوی فراوان مطالب موردنظر را می‌یافتیم؛ ازاین‌رو بیش از 490 منبع در قالب کتاب، مقاله، تصاویر و نقشه مورد استفاده قرار گرفت که در 11 گروه (تاریخ مدینه، سفرنامه‌ها، تاریخ اسلام، انساب، کلام و ... .) قابل دسته‌بندی هستند.

دانشجوی دکترا دانشگاه ادیان و مذاهب افزود: در این رساله تلاش شد که منابع دست‌اول مورداستفاده قرار گیرد که به‌حسب هر موضوع متفاوت است. به‌عنوان‌مثال در مبحث «گذاشتن گل بر روی قبور بقیع» که از قرن 10 شایع شده، از منابع همین قرن استفاده کردیم و یا اینکه برخی جزئیات در ساخت‌وسازها که کارکرد تمدنی دارند فقط در سفرنامه‌ها آمده است.

ابوطالبی تصریح کرد: در طول نگارش رساله غیر از منابع مکتوبی که به آن‌ها اشاره شد از تصاویر قدیمی بقیع که معمولاً در اختیار عموم نیست و در آرشیو پژوهشکده حج نگهداری می‌شود و نیز از اطلاعات میدانی خودم و برخی پیشکسوتان حج نیز بهره بردم.

وی تعیین و ترسیم حدود دار عقیل، تعیین و ترسیم محل نماز و دعای پیامبر(در بقیع)، تعیین و ترسیم محل مسجد فاطمه و بیان نظریه جدید در این خصوص، ترسیم نقشه‌های فنی و مهندسی بقیع برای اولین بار در جمهوری اسلامی ایران، بیان آداب مسلمانان هنگام زیارت بقیع و سوره‌ها و زیارت‌نامه‌هایی که خوانده می‌شده و معرفی 52 نفر که جنازه آن‌ها به مدینه منتقل و در بقیع دفن شده برخی از ویژگی‌های رساله خود برشمرد.

از دیگر ویژگی‌های رساله فوق می‌توان به تعیین قبور متواتر بقیع در طول تاریخ اسلام، بیان سیر پیدایش و تطور بقعه‌های بقیع، معرفی سازندگان و تعمیرکنندگان بقاع بقیع، بیان چگونگی قرارگیری قبور مطهر ائمه بقیع(ع)، معرفی بیش از 140 نفر از مشاهیر جهان اسلام که در کنار بقاع بقیع دفن شده‌اند، معرفی و تعیین مکان مقابر خانوادگی بقیع و بیان مدفونان آن‌ها، معرفی سنگ‌قبرهای بقیع و معرفی بواب‌های بقیع و وظایف آن‌ها اشاره کرد.

نویسنده رساله واکاوی جایگاه فرهنگی و تمدنی بقیع در پایان گفت: مهم‌ترین مطلبی که در فرایند تحقیق و نگارش این پژوهش بدان دست‌یافتیم، تعیین حدود خانه امیرالمؤمنین(ع) در بقیع است که برای اولین بار صورت پذیرفته و این خانه محل وقوع برخی از مهم‌ترین وقایع صدر اسلام است.

براساس این گزارش، در این پژوهش از روش توصیفی تحلیلی استفاده شده و متناسب با ارتباط موضوع با سایر علوم از روش‌های متداول آن‌ها مانند روش تاریخی، فقهی و تمدن پژوهی نیز بهره برده شده است. نویسنده در این رساله با بررسی منابع مختلف حدیثی، فقهی، تاریخی، سفرنامه‌ها و اسناد، جایگاه فرهنگی و تمدنی بقیع را نزد مسلمانان نشان داده‌ است.

در خصوص دستاوردهای این پژوهش میتوان گفت: تکریم و بزرگداشت اهلبیت(ع) و بزرگان مذاهب مدفون در بقیع در طول تاریخ و نیز وجود برخی آموزه‌های کلامی مانند توسل و تبرک در بقیع از مصادیقی است که جایگاه رفیع بقیع در باورهای مسلمانان را نشان می دهد.

دیگر دستاورد این پژوهش را می توان در قالب جایگاه تمدنی بقیع در دو عرصه معماری و نهاد اداری نشان داد: سیر توسعه بقعه ها، سازندگان و تعمیرکنندگان بقعه ها، متولیان و ابواب بقعه ها، درآمدها و هزینه‌کردهای بقیع.

313/60